Chưa bao giờ tiềm năng của những công nghệ có tính đột phá lại mạnh như ngày nay, cũng như nhận thức rằng phụ nữ đang nắm chiếc chìa khóa để mở cánh cửa đó ngày càng lớn mạnh. Vào ngày Quốc tế Phụ nữ, mọi người thường bàn luận vấn đề xã hội cần làm gì cho phụ nữ. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong những chủ đề của cuộc tranh luận này.
Câu hỏi lớn hơn là phụ nữ có thể đóng góp như thế nào cho quá trình chuyển đổi xã hội một cách căn bản. Phụ nữ có thể làm gì để khuyến khích đổi mới sáng tạo – và thông qua đổi mới sáng tạo, đem đến tăng trưởng và thịnh vượng chung cao hơn?
Sự bình đẳng về cơ hội giữa hai giới thường được coi là dấu hiệu của một xã hội lành mạnh và thịnh vượng. Điều tốt là, về mặt này, Việt Nam đang đi đầu về nhiều chỉ số phát triển, như tỷ lệ nhập học nữ trong giáo dục phổ thông và đại học. Phụ nữ chiếm hơn 40% các nhà khoa học ở Việt Nam, tăng đáng kể so với cách đây vài thập kỷ và con số này cao hơn đáng kể so với các nước khác trong khu vực.
Tuy nhiên, khi bàn về đội ngũ lãnh đạo trong lĩnh vực khoa học và công nghệ - dù là trong giới học thuật hay trong khu vực tư nhân – các số liệu lại cho thấy một bức tranh hoàn toàn khác:
• Mặc dù 40% người có bằng thạc sỹ là nữ, nhưng họ chỉ chiếm 26% số phó giáo sư và 10% số giáo sư;
• Chỉ có 19% các chương trình trọng điểm quốc gia về khoa học và công nghệ do các nhà khoa học nữ đứng đầu hoặc có tỷ lệ cao các nhà khoa học nữ;
• Trong số 1.134 đơn đăng ký bằng sáng chế cá nhân của người Việt Nam trong giai đoạn 2008-2012, chỉ có chưa đầy 9% đơn đăng ký là của phụ nữ.
Những con số này một phần là di di sản lịch sử. Càng ngày càng có nhiều phụ nữ trẻ thông minh và tận, và như vậy chắc chắn sẽ có thêm nhiều phụ nữ nắm giữ các vị trí lãnh đạo cao hơn. Rõ ràng là ở một số lĩnh vực, phụ nữ đã đạt được những thành tựu đáng kể trong những năm gần đây. Vấn đề là liệu sự tiến bộ này có bền vững hay không.
Chúng ta cần khuyến khích các phụ nữ trẻ không chỉ theo đuổi các bằng cấp về khoa học và kỹ thuật, mà còn đi đầu trong các ngành nghề về khoa học và kinh doanh. Các nhà sáng tạo nữ hoàn toàn có thể mở đường cho Việt Nam để trở thành một nền kinh tế thịnh vượng chỉ trong một thế hệ, và thực việc này sẽ là một nhiệm vụ bất khả thi nếu như không có sự tham gia của các nhà nữ khoa học và kỹ sư.
Tại sao phụ nữ đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với đổi mới sáng tạo?
Một nghiên cứu gần đây của tạp chí Science xem xét các nhân tố thành công của các nhóm làm việc khi thực hiện các loại công việc khác nhau. Các nhà nghiên cứu đã điều tra hàng trăm nhóm làm việc và tìm hiểu các nhân tố như mức độ thông minh của từng thành viên trong nhóm. Nhân tố quyết định sự thành công là gì? Đó là tỷ lệ nữ trong nhóm làm việc.
Các nhà nghiên cứu lý giải rằng nhân tố kích thích sự thành công của nhóm là sự nhạy cảm về mặt xã hội – hay khả năng của các thành viên nhóm trong việc phát hiện nhu cầu của người khác dù có được nói ra hay không và khả năng đáp ứng một cách chủ động các nhu cầu có. Trong một nghiên cứu tiếp sau đó, các nhà nghiên cứu cho rằng năng lực siêu việt của phụ nữ về nhận biết các cảm xúc phức tạp đã đem lại sự thành công trong làm việc nhóm. Nghiên cứu khoa học của các nhóm có nhiều thành viên nữ hơn có nhiều khả năng đạt được sự đột phá vì sự đa dạng đem lại khả năng sáng tạo lớn hơn và các phương pháp tiếp cận mới mẻ để có thể nhìn nhận cùng một vấn đề theo một cách hoàn toàn mới.
Một nghiên cứu về tinh thần kinh doanh cho thấy các công ty khởi nghiệp do phụ nữ lãnh đạo thường đạt hiệu quả cao hơn. Các công ty công nghệ cao do phụ nữ thành lập thường có doanh thu cao hơn và tỷ lệ sống sót cao hơn. Lý do là gì vậy? Phụ nữ thường có khả năng phục hồi sau thất bại cao hơn và bền bỉ hơn khi phải đối mặt với các kết quả không mong đợi – có lẽ tinh thần đấu tranh của các bà, các mẹ của chúng ta đã làm cho giới nữ chúng ta là giới mạnh mẽ hơn!
Chúng ta đang ở ngưỡng cửa của cuộc cách mạng đổi mới thực sự theo hướng mọi thứ được tạo ra bởi các nhóm hợp tác đôi khi trải rộng trên phạm vi toàn cầu. Dù cho mai đây các ý tưởng tuyệt vời bắt đầu từ đâu, tác động đến lĩnh vực nào – từ khai thác vàng cho đến khai thác dữ liệu, thì rõ ràng là những người sẽ biến các ý tưởng đó thành sự thật sẽ là người có kỹ năng phân tích, năng lực sáng tạo, tính bền bỉ và tầm ảnh hưởng xã hội cao hơn.
Các xã hội có nhiều nhóm như vậy do phụ nữ lãnh đạo, hoặc chỉ gồm thành viên nữ hoặc có đa số là thành viên nữ sẽ đi trước những nhóm khác. Con người hợp tác làm việc theo các nhóm thực và ảo đang đưa ra giải pháp cho các vấn đề hiện nay và các vấn đề mà ta chưa từng nhận ra. Chắc chắn rằng phụ nữ sẽ đóng vai trò quan trọng trong tất cả các giải pháp – từ năng lượng sạch hơn đến các ứng dụng thông minh hơn.
Các nữ doanh nhân, nhà khoa học và kỹ sư của tương lai chính là các em học sinh hôm nay. Cha mẹ và các nhà giáo dục hãy kiên trì khuyến khích các bé gái học tốt môn khoa học và toán học. Hai môn học này có thể thay đổi trí tưởng tượng của trẻ. Việt Nam có truyền thống trong lĩnh vực này và điều này cần được củng cố và hiện đại hóa. Các doanh nghiệp cần nỗ lực hơn nữa trong việc tiếp cận các nữ học sinh phổ thông, thời điểm mà trẻ vị thành viên đang cân nhắc lựa chọn các định hướng nghề nghiệp. Các nữ kỹ sư thành đạt có thể trở thành hình mẫu cho các em. Việt Nam sẽ sớm có các không gian sáng tạo – các trung tâm đầu mối hoạt động nơi mà mọi người cùng nhau hợp tác thiết kế và tạo ra các sản phẩm mẫu đầy sáng tạo sử dụng các công nghệ như máy in 3D. Cùng với hệ thống giáo dục chính thống, các không gian sáng tạo đó có thể góp phần phá vỡ những quan điểm lạc hậu về năng lực của phụ nữ trong lĩnh vực công nghệ. Trong hệ thống giáo dục chính thống, các trường đại học có khả năng tuyển sinh và đào tạo được nhiều sinh viên nữ hơn sẽ chứng tỏ được rằng họ sẽ thành công hơn trong việc đảm bảo khả năng tìm việc của sinh viên tốt nghiệp và tạo dựng uy tín về năng lực sáng tạo của mình.
Ngày Quốc tế Phụ nữ hôm nay không chỉ là để tán dương và ca ngợi. Nó là sự khẳng định về trách nhiệm lớn lao mà nữ giới và nam giới cùng nhau chia sẻ để tiến hành đổi mới sáng tạo vì một tương lai bền vững và thịnh vượng.
