Khơi gợi tiềm năng của trẻ điếc tuổi mầm non ở Việt Nam

Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 1886, chàng trai điếc Nguyễn Văn Trường (còn được gọi là Jacques Cam) trở về thành phố bây giờ là thành phố Hồ Chí Minh sau sáu năm học tại trường Rodez dành cho người điếc ở Pháp. Anh đã nhận công việc trợ giảng tại trường Lái Thiêu dành cho người điếc, trường đầu tiên dành cho người điếc tại Việt Nam, nơi anh đã dạy ngôn ngữ ký hiệu cho trẻ em điếc.

Năm 2014, trẻ em điếc tại Trung tâm Hỗ trợ và Phát triển Giáo dục Hòa nhập cho Người khuyết tật (CSDIEPD) của thành phố Hồ Chí Minh không chỉ học ngôn ngữ ký hiệu. Các em được dạy cách hiểu thế giới xung quanh và cách diễn tả bản thân để người khác có thể hiểu mình.

Trung tâm này, cùng với năm trung tâm khác tại thành phố Hồ Chí Minh, Thái Nguyên, Quảng Bình và Hà Nội, đang thử nghiệm một phương pháp mới nhằm thúc đẩy sự phát triển của trẻ điếc lứa tuổi mầm non. Các “nhóm hỗ trợ gia đình”, gồm một cố vấn điếc, một thông dịch viên ngôn ngữ ký hiệu và một giáo viên dạy nghe, làm việc với trẻ em tại nhà cùng với gia đình của các em.

Theo ông Nguyễn Thành Tâm, Giám đốc CSPIEPD thành phố Hồ Chí Minh, "Mô hình này là một cách thức mới để giúp các em. Chúng tôi từng cung cấp dịch vụ hỗ trợ tại trung tâm, nhưng cơ sở vật chất của chúng tôi còn hạn chế. Bây giờ, chúng tôi đang hỗ trợ 150 em tại trung tâm và 170 em khác tại gia đình."

Bé Nguyễn Thị Khánh Linh, 4 tuổi, thích các giáo viên tới nhà cô bé. “Thầy giáo tới nhà dạy em làm ký hiệu. Hôm nay em đã học về các loại trái cây và màu sắc. Thầy cũng dạy anh Tú, ông em, bố em và cả những người khác trong gia đình em nữa.” Cả Linh và Tú đều bị điếc bẩm sinh.

Được triển khai trong khuôn khổ dự án “Giáo dục trẻ điếc trước tuổi đến trường” do Quỹ Phát triển Xã hội Nhật Bản tài trợ, Ngân hàng Thế giới quản lý và Tổ chức Quan tâm Thế giới thực hiện, mô hình này có ba đặc điểm chính:

•    Việc sử dụng ngôn ngữ ký hiệu làm phương thức giao tiếp chính giúp trẻ điếc kết nối với gia đình và với thế giới bên ngoài;
•    Những giáo viên điếc trở thành hình mẫu, người ủng hộ và người giảng dạy ngôn ngữ ký hiệu, vì họ là “người trong cuộc” thấu hiểu việc lớn lên bị điếc; và
•    Gia đình tham gia vào quá trình học tập và phát triển của trẻ.

Mô hình gắn kết người điếc trưởng thành, trẻ em điếc và gia đình với nhau. Phương pháp tiếp cận “gia đình làm trung tâm, thân thiện với người học" góp phần cải thiện môi trường giao tiếp, giúp trẻ điếc nhận thức đầy đủ tiềm năng của mình.

Chị Đinh Võ Kim Ly, mẹ của bé Hồ Võ Tường Vi, một bé gái bốn tuổi bị mất thính lực chia sẻ: "Sau hai tháng tham gia chương trình, con gái của tôi bây giờ có thể giao tiếp rất nhiều với tôi. Bây giờ bé biết nhiều từ và nói cho tôi tên của các loại trái cây khác nhau khi bé ra ngoài chơi. Bé còn có thể đếm."

Ngôn ngữ ký hiệu: Một công cụ cho giáo dục hoà nhập

Học một ngôn ngữ là rất quan trọng cho sự phát triển và việc chuẩn bị đi học tiểu học của trẻ. Điều tra Mức sống hộ gia đình Việt Nam năm 2006, bao gồm một phần điều tra riêng về người khuyết tật, cho thấy cứ 10.000 trẻ thì có 18 trẻ thấy "rất khó khăn khi nghe” hoặc "không thể nghe được”. Theo ước tính này, khoảng 15.500 trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 0 đến 5 nằm trong nhóm này. Hầu hết các em này không được tiếp cận với giáo dục mầm non, trong khi cha mẹ các em thiếu sự hỗ trợ chuyên môn.

Chính phủ Việt Nam đã chấp nhận ngôn ngữ ký hiệu như một công cụ để giáo dục hoà nhập, nhưng các chuyên gia trong nước – những người điếc trưởng thành biết ngôn ngữ ký hiệu, những người có sự cảm thông đặc biệt và khả năng sử dụng ngôn ngữ ký hiệu cho các mục đích khác nhau - đã không được huy động, đào tạo và tuyển dụng một cách có hệ thống trong giáo dục mầm non. Dự án này đang góp phần thay đổi điều này thông qua việc đào tạo các cố vấn điếc, thông dịch viên ngôn ngữ ký hiệu và giáo viên dạy nghe để đảm bảo trẻ em điếc ở độ tuổi mầm non được hưởng nền giáo dục có chất lượng.

Hoàng Kim Phúc, một giáo viên ngôn ngữ ký hiệu tại trường Hy Vọng dành cho trẻ em khuyết tật nói, “Tôi là một người điếc. Khi còn nhỏ, tôi chỉ có thể học bằng ngôn ngữ nói vì vậy tôi tiến bộ rất chậm. Bây giờ, với sự kết hợp của cả ngôn ngữ ký hiệu và ngôn ngữ nói, trẻ em điếc có thể học nhanh và hiểu được những gì đang diễn ra xung quanh các em.”

Không phải tất cả trẻ điếc ở Việt Nam đều đang được đến trường. Giáo dục mầm non sẽ giúp các em hội nhập vào xã hội nhanh hơn và tốt hơn, để có cơ hội đến trường tốt hơn trong tương lai. Một đánh giá gần đây cho thấy, chỉ sau ba tháng tham gia dự án IDEO, người hưởng lợi từ dự án đã có thông tin phản hồi rất tích cực. Đặc biệt, các phụ huynh đã ghi nhận việc học tập tích cực và sự cải thiện hành vi ở con em họ.

Bé Linh đã chia sẻ một cách đáng yêu rằng: “Bây giờ cả gia đình em đều có thể nói chung một ngôn ngữ.”