ESMAP Aracı Türk Şehrinin Ekonomik Büyümesini Daha Sürdürülebilir Hale Getirmesine Yardımcı oluyor

Gaziantep’in hızlı büyümesi şehirdeki arazi ve çevre  üzerinde ciddi bir baskı oluşturmuştur. Önümüzdeki 20 yıl içinde şehrin nüfusunun tahmini 3 milyona ulaşacağı göz önüne alındığında,  belediye planlamacılarının önündeki en zorlu görev, mevcut ve yeni altyapıların şehirdeki bu müthiş büyümeyi kaldırmasını sağlamak olacaktır.

Son yıllarda Gaziantep Büyükşehir Belediyesi (GBB) enerji verimliliği zorlukları ile baş edebilmek için bazı adımlar atmıştır ve böylelikle 2011 yılında Şehir Enerjisi Hızlı  Değerlendirme Aracının (TRACE) ilk küresel pilot uygulamalarından birinin doğal uygulama alanlarından birisi olmuştur.

TRACE, şehir planlamacılarına enerji verimliliği müdahalelerini hedeflemeleri ve  önceliklendirmleri için yardım etmenin bir yolu olarak 2010 yılında Dünya Bankası’nın Enerji Sektörü Yönetim Yardım Programı (ESMAP) tarafından geliştirilmiştir. Gaziantep’teki TRACE uygulaması, şehri Türkiye’nin iddialı “yeşil büyüme” gündeminin en üst sırasına yerleştirmiş ve Dünya Bankası’nın Türkiye ile olan 4,4 milyar ABD$ büyüklüğündeki 2012-2015 Ülke İşbirliği Stratejisi kapsamında bir Sürdürülebilir Şehirler Programı oluşturulması için doğrudan bilgi girdisi sağlamıştır.

Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya (ECA) Sürdürülebilir Kalkınma Bölümünde Sektör Lideri olarak görev yapmakta olan  Stephen Karam, TRACE aracının enerji verimliliği iyileştirmelerinin en iyi şekilde nasıl tespit edilip uygulanabileceği hakkında GBB planlamacıları ile yapılan diyalog için mükemmel bir giriş noktası sunduğunu söylüyor.

TRACE altı belediye sektöründe enerji verimliliğini inceliyor—ulaştırma, binalar, su, sokak aydınlatması, katı atık, ve elektrik/ısıtma— ve genellikle üç aylık bir sürede uygulanıyor. Uzmanlar verileri topluyor, yerinde değerlendirmeler yapıyor, yerel karar vericiler ile görüşüyor ve enerji verimliliğinin iyileştirilmesine yönelik  müdahalelerin önerildiği kapsamlı bir rapor hazırlıyor.

Gaziantep’teki TRACE uygulaması, Belediye Hizmetleri Projesi yoluyla Türkiye’nin şehirlerindeki çevre sektörü yatırımlarının finansmanı konusunda 2003 yılından bu yana Dünya Bankası ile birlikte çalışan İller Bankası  ve GBB ile ortaklaşa hazırlanmıştır.

TRACE pilot uygulamasının gerçekleştirilmesi için, Dünya Bankası ve İller Bankası personeli ile GBB planlamacıları şehrin kilit belediye sektörlerinin bir analizinin yapılması için şehir geneline yayılarak hummalı bir çalışma yapmıştır. Nihai TRACE çalışmasında kişi başına elektrik tüketiminin yüksek olduğu, şehir genelindeki su tüketiminin yüksek olduğu ve belediyenin kullandığı su pompalarının elektrik tüketiminin orantısız biçimde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, motorlu araç sahipliğinin ve kullanımının yüksek olduğu ve daha da yükselmekte olduğu, şehir genelinde sokak aydınlatması için elektrik tüketiminin yüksek olduğu ve belediye binalarında elektrik tüketiminin çok yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Öte yandan, TRACE çalışması diğer sektörlerde Gaziantep’in enerji verimliliği performansının güçlü olduğunu ortaya koymuştur. Şehrin atık su arıtma sistemi hem verimli bir şekilde çalışıyor hem de çeşitli yeniliklerden yararlanıyor –arıtma çamurundaki metan gazından kojenerasyon yoluyla ısı ve elektrik üretimi gibi— ve bunlar tesisin  enerji maliyetlerini neredeyse sıfırlıyor. Benzer şekilde, şehrin katı atık yönetim sistemi de yenilikçi ve genel anlamda etkilidir.  Güneş enerjili su ısıtıcılarının yaygın kullanımı tüketicilerin para tasarrufu yapmalarına yardımcı oluyor.

Nihai TRACE değerlendirmesinde Gaziantep’in su, kentsel ulaşım ve sokak aydınlatması sektörlerinin bundan sonra yapılacak araştırmalar için öncelikli sektörler olduğu sonucuna varılmış ve ciddi enerji tasarrufunun mümkün olduğu beş alan öncelik sırasına göre tespit edilmiştir:

1. İçme Suyu | Gaziantep’in su sistemi 300.000 kişilik bir nüfusa göre tasarlanmıştır ve şu anda 1,3 milyondan fazla kişiye hizmet vermektedir. 2010 yılında, Gaziantep’te üretilen içme suyunun yaklaşık yüzde 40’ı teknik kaçaklar yoluyla sistemde kaybedilmiştir. TRACE çalışmasında, su sisteminde bir dizi yenilikten yararlanılmasına rağmen,  mevcut teknolojinin enerji performansının iyileştirilmesinden ve daha kapsamlı bir kaçak tespit programı yoluyla su kayıplarının azaltılmasından oluşan iki ayaklı bir yaklaşımın yıllık neredeyse 14 milyon ABD$ tutarında bir enerji tasarrufu sağlayabileceği tespit edilmiştir.

2. Toplu Ulaşım | TRACE çalışması, Gaziantep’in toplu taşıma ağının performansının –dolayısıyla enerji verimliliğinin- iyileştirilmesine yönelik çok çeşitli önlemler tespit edilmiştir. Şehrin hafif raylı sisteminin genişletilmesi, otobüs ağının genişletilmesi ve otobüs filosu bakım programlarının uygulanması gibi adımlar yoluyla toplu ulaşım sektöründe yıllık 12 milyon ABD$’nın üzerinde enerji tasarrufu sağlanabilir.

3. Özel Araçlar | Yollardaki özel araçların sayısının azaltılması emisyonları düşürebilir ve hava kalitesini iyileştirebilir. TRACE çalışması, trafik akışının optimizasyonu yoluyla özel araçların trafikte geçirdikleri sürenin azaltılacağını  ve böylelikle yakıt tüketiminin ve kirliliğin de azaltılabileceğini ortaya koymuştur. Trafik modellerinin optimizasyonu aynı zamanda toplu ulaşımı daha verimli hale getirecek ve halihazırda işe araba ile gidip gelenler için toplu ulaşımı daha cazip kılacaktır. TRACE çalışmasında yollardaki araçların sayısının önemli ölçüde azaltılması yoluyla Gaziantep’in yıllık neredeyse 11 milyon ABD$’lık bir tasarruf sağlayabileceği tespit edilmiştir.

4. Belediye Binaları | Binalar bir şehirdeki en büyük enerji tüketicileri arasındadır ve Gaziantep’te  tüketilen toplam elektrik içinde yaklaşık yüzde 20’lik bir paya sahiptir. Şehirdeki diğer binalar için iyi bir örnek oluşturmak için, TRACE yerel yetkililere kendi ofisleri için bir denetim ve güçlendirme programı geliştirmelerini tavsiye etmiştir. Binalar için enerji verimliliği kılavuzlarının uygulamaya konulması ve yenilikçi finansmandan yararlanılması —kamu bütçesine en az yük getiren enerji hizmet şirketi (ESCO) düzenlemeleri gibi— yoluyla  GBB’nin yıllık yaklaşık 7,5 milyon ABD$ tutarında enerji tasarrufu sağlayabileceği tespit edilmiştir.

5. Sokak Aydınlatması | Gaziantep’teki sokak aydınlatma sisteminin iki önemli sorunu bulunuyor: birçok sokak ya yetersiz aydınlatılıyor ya da hiç aydınlatılmıyor ve sistemin enerji yoğunluğu oldukça yüksek. Daha iyi bir aydınlatma için şebekenin genişletilmesi enerji faturalarını yükseltecek olmakla birlikte,  TRACE bu ekstra maliyetleri dengeleyecek bir dizi iyileştirme tespit etmiştir. Bunlar arasında ampul verimliliğini ve ömrünü önemli ölçüde arttıran yeni teknolojiler ile bir alanın spesifik ihtiyaçlarına göre tasarlanan stratejik zamanlayıcıların ve aydınlık seviyesi ayarlarının kullanıldığı bir program yer alıyor. Gaziantep’in Sokak Aydınlatma Sisteminde yapılacak iyileştirmelerin sağlayacağı toplam tasarruf potansiyel olarak yıllık yaklaşık 6 milyon ABD$’nı bulabilir.

GBB Genel Sekreteri Fuat Özçörekci, ilk TRACE pilot uygulamalarından birisi kapsamındaki deneyimini “performansımızı diğer şehirler ile karşılaştırarak öncelikli alanları tespit etmemize yardımcı olan mükemmel bir öğrenme fırsatı” olarak açıklıyor. Gaziantep’teki TRACE uygulaması, Dünya Bankası ile Türkiye Hükümeti arasında hazırlanmakta olan  Dünya Bankası finansmanlı Sürdürülebilir Şehirler Projesi (SŞP) kapsamında sekiz şehirde daha TRACE’in kullanımının yolunu açmıştır. SŞP katılımcı büyükşehir belediyelerinin uzun vadeli altyapı yatırımlarını çevresel, sosyal ve finansal başlangıç düzeyi verilerine ve belirlenen performans hedeflerine dayalı olarak planlamalarına yardımcı olacaktır. Başarılı bir şekilde uygulanan Gaziantep pilot projesine katılımı sonrasında, İller Bankası SŞP katılımcılarına enerji verimliliği yatırım ihtiyaçlarını önceliklendirmelerine yardımcı olmak için TRACE’in kullanılmasını amaçlayan yeni bir  Enerji Verimliliği Teknik Birimi oluşturmuştur.

Stephen Karam TRACE yoluyla enerji verimliliği sorunlarının ele alınması sayesinde Gaziantep’in ekonomik açıdan daha rekabetçi hale geleceğini, bölgesel bir yenilikçilik merkezi olacağını ve Türkiye’deki ve başka yerlerdeki şehirler için en iyi uygulamaları sunan bir örnek olacağını söylüyor.

TRACE aynı zamanda Sürdürülebilir Kalkınma Bölümünün, dünyadaki enerji yoğunluğu en yüksek bölge olan Avrupa ve Orta Asya’da Sürdürülebilir Şehirler Programı (SCI, ENG) kapsamında Türkiye dışında da Dünya Bankası politika diyaloguna ve finansmanına bilgi girdisi sağlamıştır. Makedonya’nın Üsküp şehrinde, TRACE uygulamasından elde edilen bulgular ulusal Yeşil Büyüme Gündemine katkıda bulunmuş ve Dünya Bankası’nın belediye altyapı yatırımları için bilgi girdisi sağlamıştır. Gürcistan’ın Tiflis şehrinde,  TRACE uygulaması Gürcistan Belediye.