Avrupa ve Orta Asya: Girişimcilik, Teknoloji Kabulü ve Yenilikçilik Yoluyla Büyümenin Hızlandırılması

 WASHINGTON, 23 Nisan 2025 – Dünya Bankası’nın bugün yayınlanan Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Ekonomik Güncelleme Raporuna göre, bölgenin gelişmekte olan ekonomilerinde ekonomik büyümenin yavaşlaması bekleniyor. Zayıflayan dış talep ve Rusya’daki yavaşlama sebebiyle 2025-26 yılında bölgesel büyüme oranının yüzde 2,5 olması bekleniyor.  

2024 yılında özel tüketimin yanında sağlam reel ücret artışlarının, yükselen işçi dövizi girişlerinin ve artan tüketici kredilerinin desteğine karşın Avrupa Birliği’ndeki düşük büyüme sebebiyle zayıflayan dış talebin bunları dengelemesi sebebiyle bölge genelinde büyüme yüzde 3,6 olarak gerçekleşmiştir.  

2024 ortalarında yüzde 3,6 düzeyinde olan enflasyon, gıda ve hizmet fiyatlarındaki artışlar sebebiyle Şubat 2025 itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5’e yükselmiştir. Son dönemde enflasyonda yaşanan artış bazı merkez bankalarının politika faiz oranlarını yükseltmelerine veya daha fazla gevşeme adımlarını ertelemelerine yol açmıştır.  

Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya bölgesinden sorumlu Başkan Yardımcısı Antonella Bassani raporun yayınlanması vesilesiyle yaptığı açıklamada şunları vurguladı: “Avrupa ve Orta Asya bölgesindeki ülkeler geçtiğimiz yıl istikrarlı bir büyüme sağlayabilirken, küresel belirsizlikler, jeoekonomik parçalanma ve kilit ticaret ortakları arasındaki zayıf büyüme bu yıl büyümeyi sürdürmeyi daha zorlu hale getirmektedir. Uzun vadede daha güçlü ekonomik büyümeyi başarabilmek için, bölge ekonomilerinin dinamik ve yenilikçi bir özel sektörü, girişimciliği ve teknoloji kabulünü destekleyen yurt içi yapısal reformları hızlandırmaları büyük önem taşımaktadır.”

Her ne kadar 2025-26 yılında büyüme hızının yüzde 4,7’ye düşeceği tahmin edilse de, Orta Asya’nın bu yıl ve önümüzdeki yıl en hızlı büyüyen alt bölge olmaya devam etmesi beklenmektedir. Bu yavaşlama Kazakistan’daki  petrol sektöründe büyümenin zayıflamasının yanında ihracatın azalmasından ve işçi dövizi girişlerinin normal seviyelere inmesinden kaynaklanmaktadır.

Güney Kafkasya’da ticaret aracılığının, işgücü ve sermaye girişlerinin yayılma etkilerinin azalmaya devam etmesi ile birlikte büyümenin 2025-26 yılında ortalama yüzde 3,5 olması beklenmektedir.

Ticaret politikasındaki belirsizliklerin, artan ticaret engellerinin ve avro bölgesi tedarik zincirlerinden kaynaklı dolaylı yayılma etkilerinin bölgenin diğer ekonomilerinde toparlanmayı zayıflatması beklenmektedir. Batı Balkanlar’da büyümenin 2025-26 yılında hafif bir düşüşle yüzde 3,4’e inmesi, Orta Avrupa’da ise sadece hafif bir iyileşme ile yüzde 2,7 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

Rusya’da, büyümenin 2025-26 yılında yüzde 1,3’e düşmesi beklenmektedir. Türkiye’de büyüme hızının 2025-26 yılında hafif bir iyileşme ile yüzde 3,3’e  yükselmesi beklenmektedir, ancak dış talebin zayıf seyretmesi ve ekonomik yeniden dengelenmenin devam etmesi sebebiyle uzun vadeli trendin altında kalacaktır. Ukrayna’da büyümenin 2025 yılında yüzde 2’ye düşmesi beklenmektedir.

Raporda, halihazırdaki zorlu küresel ortamda büyümenin nasıl hızlandırılabileceğine ilişkin özel bir analizde, dinamik bir özel sektörün önemi vurgulanmaktadır. Ülkelerin, bir yandan küresel teknoloji, uzmanlık birikimi ve sermayenin entegrasyonu üzerinde odaklanmaya devam ederken aynı zamanda yenilikçiliğe daha fazla yatırım yapmaları, genç şirketleri destekleyecek reformlar yapmaları, finansal piyasaları derinleştirmeleri ve araştırma-geliştirme (Ar-Ge) yatırımlarını arttırmaları gerekmektedir. 

Bölgedeki orta gelirli ülkelerin yüksek gelir statüsüne ulaşabilmeleri için ekonomilerinin daha dinamik hale gelmesi gerekmektedir. Yüksek gelir statüsüne başarılı bir şekilde geçiş yapan ülkeler bunu dinamik girişimcilik ve yenilikçilik yoluyla başarmışlardır ve bu büyümeyi sürdürebilmeleri için şirket içi üretkenlik artışını güçlendirmeye yönelik teknoloji, uzmanlık birikimi ve sermayeden yararlanmaları gerekmektedir.

Dünya Bankası Avrupa ve Orta Asya Baş Ekonomisti Ivailo Izvorski konu ile ilgili olarak şunları belirtti: “İşletmelerde yenilikçilik ve deneyselcilik, üretkenliği arttırmak için temel bir gerekliliktir ve yüksek gelir statüsünü elde etmek ve sürdürmek için bir ön koşuldur. Bölgedeki orta gelirli ülkeler, şirketlerin büyümeleri, yenilik yapmaları ve rekabet etmeleri halinde yüksek gelir statüsüne ulaşabilirler. Her ülke büyümeyi yeniden ateşlemek için kendi yaklaşımına ihtiyaç duymakla birlikte, yenilikçiliği teşvik etmek ve işletme dinamizmini sağlamak büyük önem taşır.”

Rapor, istihdam yaratan şirketler genç ve yenilikçi şirketler olduğundan dolayı tüm küçük ve orta büyüklükteki işletme (KOBİ) sektörü yerine bu  şirketlere yatırım yapmak gerektiğini savunmaktadır. Bu yaklaşım, özellikle uzun vadeli finansman ve risk sermayesi olmak üzere finansmana erişimin iyileştirilmesi yoluyla desteklenmelidir. Bölge, girişim sermayesi ve özsermaye finansmanı henüz yeterince gelişmediğinden dolayı  yeterli finansman olanaklarına sahip değildir.

Böyle dinamik şirketlerin ortaya çıkabilmesi için rekabetin güçlendirilmesi gerekmektedir. Bölgede çok fazla küçük ve düşük üretkenlikli işletme ve genellikle piyasalara hakim olan ve girişimci dinamizmini engelleyen kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) dışında çok az büyük şirket bulunmaktadır.

Şirketlerin daha üretken ve yenilikçi hale gelmelerine yardımcı olmak için, daha büyük ve daha iyi hedeflenmiş Ar-Ge teşvikleri gibi, işletmelerde yenilikçiliği ve teknoloji kabulünü teşvik eden politikalara da ihtiyaç duyulmaktadır. Bölgedeki birçok şirket şu anda kaynak yeniden tahsisine güvenmekte ve kendi teknolojilerini geliştirmek yerine yabancı şirketlerin üretim tesisleri olarak faaliyet göstermektedir.

Son olarak, yüksek vasıflı işçilerin çekilebilmesinin ve elde tutulabilmesinin yanında eğitim yoluyla becerileri geliştirme fırsatlarının yaratılabilmesi için beşeri sermayeye yatırım yapılması gerekmektedir.