WASHINGTON, 11 Nisan 2024 – Dünya Bankası’nın bugün yayınlanan Avrupa ve Orta Asya Ekonomik Güncelleme Raporuna göre, zayıflayan küresel ekonominin, sıkı para politikasının, Çin’deki yavaşlamanın ve düşen emtia fiyatlarının bölgenin büyüme görünümünü baskılaması ile birlikte, Avrupa ve Orta Asya bölgesinin yükselen ve gelişmekte olan ekonomilerinde ekonomik faaliyetin bu yıl yavaşlaması beklenmektedir.
Hem Rusya hem de savaşın vurduğu Ukrayna ekonomilerinin yeniden büyümeye geçmesi ve Orta Asya’da daha sağlam bir büyümenin kaydedilmesi ile birlikte 2023 yılında yüzde 3,3 büyüyerek önemli ölçüde güçlenen ekonominin, bu yıl hız kaybederek yüzde 2,8’e düşmesi beklenmektedir. Bölgesel hasıla artışının 2025 yılında da büyük ölçüde aynı kalması beklenmektedir.
Görünümde çeşitli karşıdan esen rüzgarlar öne çıkmaktadır. Özellikle avro bölgesinde bulunanlar olmak üzere, kilit ticaret ortaklarında beklenenden yavaş gerçekleşen toparlanma, sınırlayıcı para politikaları ve jeopolitik gelimlerin kötüleşmesi bölge genelinde büyümeyi daha fazla yavaşlatabilir.
Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya bölgesinden sorumlu Başkan Yardımcısı Antonella Bassani, raporun yayınlanması vesilesiyle yaptığı açıklamada şunları vurguladı: “Avrupa ve Orta Asya ülkeleri, zorlu bir küresel büyüme ortamının daha da ağırlaştırdığı çoklu krizlerle yüzleşmeye devam etmektedir. İşletmelerin dinamizmini teşvik ederek ve iklim değişikliğinden kaynaklı risklere karşı dayanıklılığı iyileştirerek üretkenlik artışının yeniden canlandırılması bölgede yaşayan insanların korunmasına ve ekonomik büyümenin hızlandırılmasına yardımcı olabilir.”
Cansız büyüme, Rusya’nın halen devam eden Ukrayna’yı işgali, pandemi ve 2022 yaşam maliyeti krizi dahil olmak üzere bölgenin son dönemde yaşanan şoklardan toparlanma sürecini daha da geciktirecektir.
Avrupa ve Orta Asya bölgesinin yükselen piyasalarında ve gelişmekte olan ekonomilerinde (EMDE), büyük ölçüde küresel enerji ve gıda fiyatlarında yaşanan sert düşüşler sebebiyle enflasyon beklenenden daha hızlı düşmüştür. Bölgede 2023 başında yüzde 15 olan medyan tüketici fiyatları endeksi Şubat 2024 itibariyle yüzde 4,2’ye düşmüştür. Bununla birlikte, 2022 yılındaki yaşam maliyeti krizi, geçtiğimiz yıl gelirlerde kaydedilen artışlara rağmen hanehalklarını etkilemeye devam etmektedir.
Ukrayna’da, hasattaki azalmanın ve devam etmekte olan işgücü eksikliğinin bir yansıması olarak, toparlanma hızının düşmesi ve 2023 yılında yüzde 4,8 olan büyüme hızının bu yıl yüzde 3,2’ye inmesi beklenmektedir. Ülkenin ekonomik görünümü donör desteğine ve Rusya işgalinin ne kadar süreceğine bağlı olmaya devam etmektedir. Dünya Bankası’nın ve ortak kuruluşların son tahminlerine göre, Ukrayna’da yeniden inşa ve toparlanmanın maliyeti 486 milyar ABD$’na yükselmiştir; bu rakam Ukrayna’nın 2021 yılındaki savaş öncesi ekonomisinin iki katından daha büyüktür.
Türkiye’de, makroekonomik konsolidasyon çabalarının iç talebi bastırması beklendiğinden dolayı, büyüme hızının bu yıl zayıflayarak yüzde 3’e inmesi beklenmektedir; bu oran pandeminin etkilediği yıllar hariç olmak üzere 2009 yılında bu yanaki en düşük orandır. Düşük seviyelerdeki küresel petrol fiyatları Orta Asya genelinde beklentileri zayıflatacaktır ve 2023 yılında tahmini olarak yüzde 5,5 olarak gerçekleşen büyüme hızı bu yıl yüzde 4,1’e düşecektir.
Raporda, özel sektörün gücünün açığa çıkartılması hakkında özel bir bölüm yer almaktadır. Bölgedeki ekonomik kalkınmanın, planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçişin, geniş ve derin yapısal reformların ve büyümenin ana itici gücü olarak özel girişimlerin öne çıktığı bir hikaye olduğu belirtilmektedir.
Otuz yıldan kısa bir süre içerisinde 12 ECA ülkesi Avrupa Birliği’ne (AB) katılmıştır. Bu ülkelerin sağlam kurumları ve üretim yapıları ile birlikte AB’ye entegre piyasa ekonomilerine dönüşmesi, bu derin reformların başarısının, yüksek gelir statüsüne yükselenler de dahil olmak üzere bazı ülkeleri ne kadar ileriye taşıdığını göstermektedir.
Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya bölgesi Baş Ekonomisti Ivailo Izvorski konu ile ilgili olarak yaptığı açıklamada şunları belirtti: “Bölgenin bazı ülkelerinde özel sektör büyüme ve yenilikçilik yapma olanaklarını kısıtlayan bazı engeller ile karşı karşıyalar. İşletmelerin dinamizminin arttırılabilmesi için, rekabet ortamının iyileştirilmesi, devletin ekonomiye katılımının azaltılması, eğitimin kalitesinin yükseltilmesi ve şirketler için finansman mevcudiyetinin arttırılması gibi çeşitli zorlukların ela alınması gerekecektir.”
Rekabeti ve serbest piyasaları güçlendirme çabaları; giriş engellerinin azaltılması ve üretken olmayan şirketler için çıkışın kolaylaştırılması üzerinde odaklanmalıdır. Kamu iktisadi teşebbüslerinin mevcudiyetinin önemli düzeylerde olması da özel işletmeler için adil bir oyun alanı oluşturulmasında önemli bir kısıt teşkil etmektedir.
Özel şirketlerin karşı karşıya olduğu bir başka husus da, büyümenin önünde önemli kısıtlar oluşturan yetersiz eğitimli işgücü ve büyük beceri boşluklarıdır. Genç ve vasıflı işgücünün dışarıya göç oranlarının yüksek olması da kısa vadede bu sorunun çözülmesini engellemektedir. Daha iyi eğitimli bir işgücü, daha yüksek üretkenlik ile ilişkilidir ve daha fazla yenilikçiliğin yolunu açabilmektedir.
Bankaların özel sektöre kredi kullandırımları nispeten düşüktür ve geçtiğimiz on yıllık dönemde artmamıştır. Sağlanan krediler de daha çok kısa vadelidir. Üretkenliği ve yenilikçiliği arttırabilmek için şirketlerin uzun vadeli finansmana erişebilmeleri gerekecektir.
