“Ne të gjithë jemi të vetëdijshëm për atë që mund të bëhet”, shprehet Rijad Tikveša, President i Shoqatës Ekotim për mbrojtjen dhe promovimin e natyrës, mjedisit dhe shëndetit në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Sipas Tikveša, ekzistojnë tri rekomandime kryesore për politikëbërësit: “Reduktim i emetimeve, reduktim i emetimeve, reduktim i emetimeve.”
“Ekzistojnë tri drejtime themelore për të vepruar ,” vijon Tikveša, “reduktim i emetimeve nga sistemet e ngrohjes, mjetet e transportit dhe impiantet e energjisë elektrike – me këtë të fundit nënkuptojmë mbylljen e impianteve ekzistuese, të cilat prodhojnë dhe konsumojnë sasi të mëdha të qymyrit dhe janë burim i një ndotje të jashtëzakonshme.’’
Përveç ndikimeve negative në mjedis si rezultat i emetimeve në rajonin e Ballkanit Perëndimor, këta ndotës janë njëkohësisht të kushtueshëm edhe vdekjeprurës. Emetimet nga sistemet ngrohëse, termocentralet, sobat me karburant dhe burime të tjera bashkohen për të formuar grimcat e ngurta të ajrit (PM), të cilat mund të thithen nëse diametri i tyre është më i vogël se 10 mikronë. Ekspozimi ndaj grimcave PM 2.5 është jashtëzakonisht i rrezikshëm për shëndetin, pasi këto grimca mund të depërtojnë deri thellë në mushkëri dhe në qarkullimin e gjakut. Në Bosnjë dhe Hercegovinë, rreth 3,300 njerëz vlerësohet se vdesin para kohe çdo vit si rezultat i ekspozimit ndaj ndotjes së ajrit me grimca PM 2.5. Kjo shifër arrin në 1,600 vdekje në Maqedoninë e Veriut dhe 760 vdekje në Kosovë.
Ndotja e ajrit mbetet faktori kryesor i rrezikut mjedisor që kontribuon në numrin më të lartë të vdekjeve dhe aftësive të kufizuara të marra së bashku. Për më tepër, kostoja vjetore ekonomike lidhur me dëmtimin e shëndetit nga kjo ndotje është marramendëse, mesatarisht për vitin 2016 ishte 240 milionë US$ në Kosovë (3.6% e PBB-së), 750 milionë US$ në Maqedoninë e Veriut (6.9% e PBB-së) dhe 1.38 miliardë US$ në Bosnjë dhe Hercegovinë (8.2% e PBB-së).
Sfidat shëndetësore dhe ekonomike që paraqesin grimcat toksike përkeqësohen nga ndotës të tjerë, të cilët degradojnë cilësinë e ajrit, kontribuojnë në rritjen e emetimeve të gazeve serrë dhe ndikojnë negativisht në cilësinë e jetës së çdo individi që jeton në Ballkanin Perëndimor. Duke pranuar ekzistencën e këtyre sfidave në rritje, udhëheqësit në Ballkanin Perëndimor kanë deklaruar aspiratat e tyre ambicioze për të punuar drejt arritjes së objektivit për një Europë pa karbon brenda 2050-s, siç përshkruhet në deklaratën e përbashkët të bërë në Nëntor 2020. Banka Botërore mbetet e përkushtuar në angazhimin e saj për të mbështetur këtë qëllim.
Kjo mbështetje përfshin zbatimin e projekteve të hartuara për adresimin e sfidave të ndotjes së ajrit, bazuar në analizat për të kuptuar më mirë problemin që qëndron në themel të këtyre ndërhyrjeve. Qëllimi i tyre është të maksimizojë efektivitetin e tyre në uljen e emetimeve, përmirësimin e rezultateve shëndetsore dhe uljen e ndikimeve ekonomike nga ndotja e ajrit.
Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit, Banka Botërore ka investuar më shumë se 250 milionë US$ për të rritur efiçencën e energjisë dhe për të reduktuar ndotjen e ajrit dhe emisionet e gazeve serrë në rajon - përfshirë nismat me qëllim zvogëlimin e kërkesës së përgjithshme për ngrohje, zëvendësimin e kaldajave të vjetëruara me dru dhe qymyr dhe rritjen e përdorimit të një ndriçimi më efikas.
Projektet në Bosnje-Hercegovinë, Kosovë, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi kanë qenë të dobishme në drejtim të uljes së konsumit të energjisë elektrike dhe përdorimit të lëndëve djegëse fosile në ndërtesa - duke e rritur efikasitetin e energjisë dhe duke ulur emetimet lokale dhe globale përreth rajonit. Në Kosovë, kjo punë synon të krijojë kursim të energjisë të barazvlefshëm me rreth 15% të kërkesës vjetore të vendit për energji elektrike. Në Bosnje-Hercegovinë, masat për rritjen e efikasitetit të energjisë po demonstrojnë potencialin e madh për kursimin e energjisë dhe bashkëpërfitimet që vijnë nga përmirësimet në ndërtesat publike. Kursimi i energjisë dhe karbonit gjatë gjithë jetës në 61 ndërtesa të rikonstruktuara vlerësohet të jetë i barabartë me heqjen nga qarkullimi të 80,000 automjeteve.
Për sa i përket së ardhmes, Banka Botërore do të vijojë të ndihmojë vendet e Ballkanit Perëndimor gjatë kalimit drejt një ekonomie të gjelbër, duke investuar në burime të pastra të energjisë, duke ndihmuar në mbylljen e minierave me ndotje të lartë në mënyrë të përgjegjshme mjedisore dhe shoqërore dhe zbehjes së gjurmëve në ekonomitë e tyre si dhe duke rritur efikasitetin e energjisë. Kjo punë përfshin një studim të ri mbi qëndrueshmërinë e ngrohjes në Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut, i hartuar për të ndihmuar qeveritë të identifikojnë alternativa të qëndrueshme për zëvendësimin e sistemeve tepër ndotëse, dhe njëkohësisht të analizojnë politikat dhe reformat rregullatore për të promovuar ngrohje të qëndrueshme dhe për të përcaktuar mekanizmat e financimit që mundësohet kalimi i sektorit të banesave drejt alternativave më të qëndrueshme. Ndonëse sfiduese, kjo axhendë kundër ndotjeve dhe karbonit për sektorin e ngrohjes në rajon ka potencialin të jetë një nga ndërhyrjet më efektive dhe shpërblyese në këtë sferë.
Kalimi në ekonomi të gjelbër në vendet e Ballkanit Perëndimor do të thotë që qytetarët, pa përjashtim, mund të forcohen ekonomikisht ndërkohë që thithin ajër të pastër dhe pijnë ujë të pastër - një fitore e trefishtë për rritjen e cilësisë së jetesës, përmirësimin e shëndetit dhe krijimin e një rritjeje të qëndrueshme drejt një të ardhme më të pastër dhe të shëndetshme.
