Węgiel był motorem napędowym rewolucji przemysłową, ale ceną były zanieczyszczenia emitowane do atmosfery. Dziś surowiec ten wciąż jest dominującym źródłem energii na świecie, ale także jednym z głównych źródeł gazów cieplarnianym powodujących wzrost temperatury na ziemi.
Niezaprzestanie wydobycia węgla przed 2040 r. popchnie świat w kierunku katastrofy klimatycznej, ostrzega Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.
Między innymi z tego powodu kraje od Indonezji po Ukrainę odchodzą od węgla. Mimo to w 2021 r. zużycie tego surowca znacząco wzrosło w porównaniu z czasem pandemii COVID-19. Wiele krajów rozwijających się zmaga się obecnie ze znaczącymi niedoborami energii, które mogą stanąć na przeszkodzie odbiciu gospodarczemu i z nieproporcjonalną siłą uderzyć w najbiedniejszych. Powyższe czynniki oraz wyzwania związane z zamykaniem kopalń oraz odradzaniem się regionów zależnych od węgla spowalniają transformację w stronę czystej energii.
Doświadczenie krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych pokazuje, że odejście od węgla może trwać dekady i stanowić wyzwanie nie tylko dla gospodarek i rynku pracy, ale może również być wyzwaniem społecznym i kulturowym. Mimo to, kraje są mogą przygotować się na odejście od węgla w sposób, który chroni obywateli, lokalne społeczności i środowisko.
„Chodzi o lokalne społeczności, miejsca pracy, umiejętności i lepsze życie”
„Odejście od węgla w sektorze wytwarzania energii elektrycznej jest największym krokiem na drodze do ograniczenia globalnego ocieplenia” – powiedziała Mari Pangestu, Dyrektor Zarządzająca ds. Polityki Rozwoju i Partnerstwa w Banku Światowym, podczas niedawnych corocznych spotkań udziałowców banku.
„Podjęliśmy zobowiązanie, by wspierać kraje w przyspieszaniu transformacji energetycznej, ale jednocześnie skupiamy się na ważnym aspekcie: na człowieku. Na tym jak chronić pracowników, ich rodziny, wspólnoty i środowisko” – dodała Pangestu. „Kluczowe jest, aby wspierać pracowników i społeczności lokalne, zapewniając dostęp do nowych możliwości w procesie transformacji do czystej energii. Chodzi o miejsca pracy, umiejętności i oczywiście, lepsze życie.”
Wiele rządów i firm dyskutowało z pracownikami o transformacji energetycznej, uzgadniając ścieżkę odejścia od węgla, w tym datę jego ostatecznego wycofania, a także o zobowiązaniach pracodawców i rządów do przeprowadzenia transformacji w sposób sprawiedliwy, mówi Sharan Burrow, Sekretarz Generalna międzynarodowej federacji związków zawodowych ITUC.
„Jak wygląda sprawiedliwa transformacja? Oznacza pewność, że będzie praca. Jeśli ludzie poczują, że zostali pozostawieni samym sobie, że zostaną porzuceni tak jak ich miejsca pracy, albo że są częścią porzuconych wspólnot, najzwyczajniej w świecie nie będzie wzajemnego zaufania,” – powiedziała Burrow.
W ramach Planu Działań na rzecz Przeciwdziałania Zmianom Klimatu Bank Światowy pracuje z krajami-producentami węgla w celu opracowania jasnych map drogowych zmierzających do odejścia od wydobycia surowca, ochrony pracowników, ich rodzin i społeczności, a także ochrony środowiska i wsparcia inwestycji w efektywność energetyczną oraz niskoemisyjną i odnawialną energię. W tym celu bank współpracuje z władzami centralnymi, regionalnymi i lokalnymi.
Odejście od węgla: mapa drogowa
Dążenie do sprawiedliwej transformacji będzie wymagało całościowego podejścia, które uwzględni szerokie grono interesariuszy, w tym rządy, sektor prywatny, lokalne społeczności, przedstawicieli świata nauki oraz organizacje obywatelskie.
Kluczowym pierwszym krokiem jest dialog społeczny, który ma objąć wszystkie zainteresowane strony, mówi Per Olsson Fridh, Minister ds. Międzynarodowej Współpracy Rozwojowej Szwecji.
“Potrzebujemy pełnej koordynacji wszystkich instytucji publicznych na rzecz transformacji. Poprzez wspólne poszukiwanie obszarów rozwoju transformacja będzie dla każdego. Tego nam właśnie potrzeba.”
Rozmowa z lokalnymi społecznościami na wczesnym etapie ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia możliwych skutków transformacji na różne grupy, budowania zaufania i zapewnienia, że ludzie będą mogli aktywnie zarządzać swoim rozwojem i procesem transformacji. Ci, których proces ten może dotknąć najbardziej, mogą współtworzyć plany, polityki i reformy, które wzmocnią instytucje i pozyskają inwestycje niezbędne do rekultywacji terenów, wesprą pracowników w nowych zawodach i pomogą budować nową przyszłość gospodarczą.
Globalna inicjatywa Banku Światowego na rzecz regionów węglowych w procesie transformacji zapewnia wsparcie doradcze i finansowe krajom, które zdecydowały się na odejście od węgla. Inicjatywa pomaga rządom m.in. zaprojektować całościowe programy wsparcia społecznego dla pracowników zagrożonych zwolnieniem, opracować programy doszkalające i wspierające zmianę pracy, stworzyć całościowe plany rekultywacji środowiska oraz zidentyfikować potencjalne ścieżki transformacji gospodarczej. Inicjatywa banku wspiera również państwa w osiągnięciu ich krajowych celów klimatycznych określonych w porozumieniu paryskim.
W 2019 r. w Grecji, bank pomógł opracować mapę drogową wyeliminowania węgla z regionu, który cały czas zmagał się ze skutkami kryzysu finansowego 2008. Bezrobocie w Zachodniej Macedonii jest najwyższe w kraju, w szczególności wśród młodych ludzi, i utrata miejsc pracy w sektorze węglowym mogłaby jeszcze bardziej pogorszyć sytuację w regionie. Mapa drogowa pokazała, co powinno zadziać się na poziomie rządu, społeczeństwa i zarządzania środowiskiem, aby przygotować obywateli i społeczności do transformacji, a także rekultywacji terenów pogórniczych.
