Улаанбаатар хот, Монгол Улс, 2014 оны 1 дүгээр сарын 10 – Үл баригдагч, нууцлаг цоохор ирвэс нь Монголын газар нутгийн нөхцөлтэй адил буюу дэлхийн хамгийн хүнд, зэлүүд нутагт тархан нутагладаг бөгөөд Говийн элсэн цөл болон Алтайн бүсийн уулархаг нутагт 1,000 орчим цоохор ирвэс байдаг.
Монгол улс нь цоохор ирвэсийн тоогоор дэлхийд Хятадын дараа буюу хоёрт ордог. Өнөөгийн байдлаар цоохор ирвэсийн тоо 12 улсад нийт 3,900-6,400 байна: Баруун зүг рүү Афганистан, Зүүн зүг рүү Хятад, Хойд зүг рүү Орос, Өмнө зүг рүү Энэтхэг.
Саяхан, эдгээр 12 улсын засгийн газрын төлөөлөгчид Киргиз улсын нийслэл Бишкек хотод цугласан юм. Тэд цоохор ирвэсийг аварч, өндөр уулын экосистемийг хадгалж үлдэх Даян дэлхийн шинэ санаачлага болон Даян дэлхийн цоохор ирвэсийн экосистемийг сэргээх хөтөлбөрийг дэмжлээ.
Өнгөрсөн жил Монгол болон бусад бүсийн улсууд хэд хэдэн удаа уулзсан ба, анх удаа эзэмшил, улс төрийн эрмэлзлийг хамгийн дээд түвшинд хүргэж, салбар хоорондын шийдлийг олох хөтөлбөрийг боловсруулсан юм. Дэлхийн барын санаачлага нь энэхүү улсуудад төрийн бус байгууллагаар удирдуулсан нэгдсэн бус оролцоог засгийн газраар удирдуулсан цогц ажил хэрэгт чиглүүлэхэд туслалцаа үзүүлсэн.
Монгол дахь цоохор ирвэсийн ач холбогдол
Цоохор ирвэс нь 2012 оны Монгол Улсын Амьтны тухай хуульд зааснаар “нэн ховор” амьтаны ангилалд багтдаг.
“Уулын сүнс” гэгч хочтой энэхүү өвөрмөц муур нь хүний нүдэнд маш цөөхөн харагдсан байдаг ба хүн, малтай зэрэгцэн амьдарч буй газар нутгийнхаа төрх байдлын индикатор болж өгдөг. Цоохор ирвэсийн газар нутаг нь ус, усан цахилгаан, ашигт малтмал, мал дээр суурилсан амьжиргаа болон эко аялал жуулчлалыг дэмжих гэх мэт орон нутгийн эдийн засагт нэн чухал ач холбогдолтой юм.
Түүнийг оршин тогтноход хүн хамгийн их аюулыг учруулж байна. Хятад улсын үслэг эдлэлийн болон уламжлалт эмчилгээний салбарын эрэлтийг хангах зорилгоор, Монгол улсад цоохор ирвэсийн арьс болон ясны төлөө хулгайгаар ангуучилж байна. Хэтрүүлэн агнах болон тэдний идэшийг агнаснаар цоохор ирвэс болон малчдын хооронд зөрчилдөөн үүсдэг.. Цоохор ирвэсийн уламжлалт идэштэжээлийх нь тоо багассанаар мал сүрэг рүү дайрах болсон ба харин малчид өөрсдийн малыг хамгаалахын тулд цоохор ирвэсийг агнаж байна.
Монгол улсын уул уурхайн салбарыг дэмжих автоболон төмөр зам гэх мэт дэд бүтцийн хөгжил ч мөн сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Тухайлбал, Монголын өмнөд болон баруун бүсэд барьж буй автоболон төмөр зам нь цоохор ирвэс, түүний идиштэжээлийн экосистемийг хэсэгчлэн хувааж байна.
Монголын шинжлэх ухааны академийн Биологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан Б. Мөнхцог хэлэхдээ, “Монгол болон Төв Азийн өндөр уулын экосистемийн тэргүүн араатан болох цоохор ирвэс нь бусад нэн ховордсон амьтад болон тэдгээрийн амьдрах орчныг багтаасан бүсийн гол төлөөлөл болж байгаа юм”.
Орос улсын цоохор ирвэсийн тоо толгойг дахин сэргээх, Хятад улсын цоохор ирвэсийн генийн урсгалыг хадгалахын тулд Монгол улсын цоохор ирвэсийн тоог хамгаалж, хадгалах нь маш их ач холбогдолтой юм.
